Projelerde ekip üyeleri, yöneticiler ve paydaşlar, karar alma ve değerlendirme süreçlerinde zaman zaman kontrast etkisi (contrast effect) nedeniyle yanılgıya düşebilirler. Kontrast etkisi, bir kişi veya durumun, hemen öncesinde veya sonrasında karşılaştırılan başka bir kişi veya durumun etkisiyle olduğundan daha olumlu ya da olumsuz algılanmasıdır.
Bu etki, proje yönetiminde özellikle performans değerlendirmelerinde, işe alım süreçlerinde, ekip yönetiminde ve müşteri beklentilerinde önemli rol oynar. Kontrast etkisi nedeniyle, bir çalışanın ya da projenin başarısı veya başarısızlığı, tamamen kendi performansına göre değil, başka bir çalışma veya proje ile kıyaslanarak değerlendirilir. Bu durum, objektif karar almayı zorlaştırabilir ve projelerin başarısını doğrudan etkileyebilir.
Kontrast Etkisinin Tanımı ve Projelerdeki Görünümleri
Kontrast etkisi, bireylerin veya olayların değerlendirilmesinde bağlamın ve referans noktalarının önemini ortaya koyar.
Bu etki genellikle şu şekilde kendini gösterir:
- Göreceli Değerlendirme: Bir çalışanın veya projenin performansı, yalnızca kendi özelliklerine göre değil, hemen öncesinde veya sonrasında değerlendirilen kişi ya da proje ile kıyaslanarak değerlendirilir.
- Bağlamın Önemi: Aynı proje veya ekip üyesi, farklı bağlamlarda daha başarılı ya da başarısız olarak algılanabilir.
- Karşılaştırmanın Yanıltıcılığı: Bir durumu veya kişiyi başka bir durumla karşılaştırarak değerlendirmek, gerçek potansiyeli göz ardı etmemize neden olabilir.
Örnek:
Bir proje yöneticisi, önce çok başarılı bir projeyi değerlendirdiğinde, ardından ortalama bir başarıya sahip projeyi olduğundan daha zayıf algılayabilir. Ancak, ikinci proje kendi başına değerlendirildiğinde başarılı olabilir.
Proje Yönetiminde Kontrast Etkisinin Yaygın Görüldüğü Alanlar
A) Performans Değerlendirmeleri
Projelerde ekip üyelerinin performansları değerlendirilirken, kontrast etkisi objektif değerlendirmeyi bozabilir.
Örnek:
Bir yönetici, çok yüksek performans gösteren bir çalışanı değerlendirdikten sonra, ortalama performans gösteren bir çalışanı olduğundan daha zayıf algılayabilir. Oysa bu kişi, genel ortalamanın üzerinde bir başarı sergiliyor olabilir.
B) İşe Alım ve Terfi Süreçleri
İşe alım süreçlerinde adaylar hakkında oluşturulan değerlendirmeler, diğer adaylarla kıyaslandığında hatalı olabilir.
Örnek:
Bir iş görüşmesinde, çok yetkin bir adayın ardından ortalama bir adayın değerlendirilmesi, ikinci adayın olduğundan daha zayıf algılanmasına neden olabilir. Aynı aday, daha düşük performans gösteren biriyle kıyaslandığında çok daha güçlü görünebilir.
C) Ekip Yönetimi ve Liderlik Değerlendirmeleri
Bir yöneticinin, ekibindeki çalışanları değerlendirirken, birini diğerine kıyaslayarak değerlendirmesi objektifliği kaybettirebilir.
Örnek:
Bir proje yöneticisi, çok proaktif ve iletişimi kuvvetli bir çalışan ile daha sessiz ve içe dönük bir çalışanı karşılaştırdığında, ikinci çalışanın liderlik potansiyelini göz ardı edebilir. Ancak, ikinci kişi stratejik düşünme ve teknik bilgi açısından oldukça güçlü olabilir.
D) Müşteri ve Paydaş Algısı
Projelerde müşteriler ve paydaşlar, bir önceki deneyimlerine bağlı olarak yeni projeleri daha olumlu ya da olumsuz değerlendirebilirler.
Örnek:
Bir müşteri, önce çok yenilikçi ve başarılı bir projeyi deneyimlediyse, ardından gelen daha standart bir projeyi beklentisinin altında bulabilir. Ancak, ikinci proje, sektördeki diğer projelere kıyasla başarılı olabilir.
Kontrast Etkisinin Projelere Yarattığı Riskler
Kontrast etkisi, proje yönetiminde yanlış kararlar alınmasına, adaletsiz değerlendirmelere ve ekip motivasyonunun azalmasına neden olabilir.
A) Yanlış Yönlendirilmiş Kaynak Tahsisi
Bir ekip üyesi, diğer ekip üyeleriyle kıyaslanarak yanlış değerlendirilirse, görev ve sorumluluk dağılımı hatalı olabilir.
Örnek:
Bir yönetici, çok başarılı bir çalışanla kıyaslandığında ortalama performans gösteren bir çalışanı zayıf bulup, ona daha az sorumluluk verebilir. Oysa, doğru destek sağlanırsa bu kişi de başarılı projelere katkı sağlayabilir.
B) Ekip Motivasyonu ve Adalet Algısı
Eğer kontrast etkisi nedeniyle bazı ekip üyeleri haksız şekilde olumsuz değerlendirilirse, bu durum ekip içinde güven kaybına yol açabilir.
Örnek:
Bir yönetici, önce mükemmel bir çalışanın performansını gördükten sonra, diğer çalışanların katkılarını küçümseyebilir. Bu, ekip içinde moral bozukluğuna ve motivasyon kaybına neden olabilir.
C) Gerçekçi Olmayan Beklentiler
Kontrast etkisi nedeniyle, bir proje veya çalışan hakkında hatalı beklentiler oluşabilir.
Örnek:
Bir yönetici, çok hızlı sonuç veren bir proje ekibinin ardından, daha uzun vadeli bir projeyi olduğundan daha yavaş ve verimsiz görebilir. Ancak, ikinci proje doğası gereği daha fazla zaman gerektirebilir.
Kontrast Etkisini Azaltma Yöntemleri
A) Bağımsız Değerlendirme Kriterleri Kullanmak
Projelerde ekip üyelerinin performanslarını değerlendirirken, karşılaştırmalar yerine ölçülebilir kriterler belirlenmelidir.
Örnek:
Çalışan performansını değerlendirirken, sadece önceki çalışanın performansına bakmak yerine zaman yönetimi, proje katkısı, takım çalışması gibi objektif kriterler belirlenmelidir.
B) Çok Yönlü Geri Bildirim Mekanizmaları Kullanmak
Projelerde kontrast etkisini önlemek için, birden fazla bakış açısı içeren geri bildirim süreçleri oluşturulmalıdır.
Örnek:
Performans değerlendirmelerinde yalnızca yöneticinin görüşü değil, ekip arkadaşlarının ve paydaşların geri bildirimleri de dikkate alınmalıdır.
C) Değerlendirmeleri Zaman İçinde Yaymak
Ekip üyeleri veya projeler değerlendirilirken, arka arkaya değerlendirme yapmak yerine, zaman aralığı bırakılarak daha sağlıklı analizler yapılmalıdır.
Örnek:
Bir iş görüşmesinde, adaylar arka arkaya değerlendirildiğinde kontrast etkisi daha güçlü olabilir. Bunun yerine adayları farklı günlerde değerlendirmek, daha objektif kararlar alınmasını sağlayabilir.
Projelerde kontrast etkisi, bir kişi, proje veya durumun öncesinde veya sonrasında değerlendirilen başka bir kişi veya durum nedeniyle olduğundan daha olumlu veya olumsuz algılanmasına neden olan bilişsel bir yanlılıktır.
Bu yanlılık, performans değerlendirmelerinde, işe alım süreçlerinde, müşteri yönetiminde ve proje kıyaslamalarında objektif değerlendirme yapmayı zorlaştırabilir.
Kontrast etkisini önlemek için:
- Bağımsız ve ölçülebilir değerlendirme kriterleri belirlenmeli,
- Geri bildirim süreçleri güçlendirilerek çok yönlü değerlendirme yapılmalı,
- Değerlendirmeler arasında zaman aralığı bırakılarak daha nesnel analiz yapılmalı,
- Ekip içinde adalet ve motivasyon korunarak, yanlış yönlendirilmiş kıyaslamalardan kaçınılmalıdır.
Bu yaklaşımlar, proje ekiplerinin daha sağlıklı değerlendirme süreçleri oluşturmasını ve proje başarısının objektif kriterlere dayanmasını sağlayacaktır.
Türkçe eğitimler
İngilizce eğitimler