Projelerde Bencil Önyargılar

Projelerde ekip üyeleri ve yöneticiler zaman zaman bencil önyargı (self-serving bias) sergileyebilirler. Bu önyargı, bireylerin başarılarını kendi yetenekleri ve çabalarıyla ilişkilendirmesi, ancak başarısızlıklarını dışsal faktörlere yüklemesi anlamına gelir. Proje ortamında, ekip üyelerinin kendi hatalarını kabul etmek yerine başkalarını, sistemsel aksaklıkları veya yönetimsel kararları suçlaması sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Bu önyargı, bireylerin özsaygısını korumalarına yardımcı olsa da, projelerde hataların düzeltilmesini zorlaştırabilir, ekip içi iletişimi olumsuz etkileyebilir ve verimliliği düşürebilir.

Bencil Önyargının Tanımı ve Projelere Etkisi

Başarıları içsel faktörlere bağlama: Bireyler, başarılı bir proje tamamladıklarında bunu kendi becerilerine, zekalarına veya liderlik yeteneklerine atfederler.
Başarısızlıkları dışsal faktörlere bağlama: Proje başarısız olduğunda, bunu eksik kaynaklar, yöneticinin kötü kararları, ekip içi uyumsuzluk veya müşteri değişiklikleri gibi dış nedenlere bağlama eğilimi gösterirler.

Örnek:
Bir proje yöneticisi, ekibinin başarılı bir teslimat gerçekleştirdiğinde “İyi bir lider olduğum için proje başarılı oldu” diyebilir. Ancak proje başarısız olursa “Ekip yeterince sorumluluk almadı” veya “Üst yönetim gerekli kaynakları sağlamadı” şeklinde bir açıklama yapabilir.

Projelerden Örnekler

A) Proje Başarılarında Liderlik Önyargısı

Yanlış Atıf: Bir proje yöneticisi, başarılı bir projeyi tamamen kendi yönetim becerisine bağlayabilir.
Doğru Yaklaşım: Başarıda ekibin katkısını, müşterinin net geri bildirimlerini ve organizasyonel desteği de göz önünde bulundurmak gerekir.

B) Ekip Üyelerinin Performans Değerlendirmesi

Yanlış Atıf: Bir ekip üyesi, projeye yaptığı katkıyı abartarak, projenin başarısını tamamen kendi çalışmasına bağlayabilir.
Doğru Yaklaşım: Projelerde tüm ekip üyelerinin iş birliği içinde çalıştığını ve bireysel katkıların tek başına yeterli olmadığını kabul etmek önemlidir.

C) Başarısızlıkları Dışsal Faktörlere Bağlama

Yanlış Atıf: Bir proje başarısız olduğunda, ekip üyeleri “Müşteri sürekli değişiklik yaptı” veya “Üst yönetim bizi desteklemedi” diyerek başarısızlığı dışsal nedenlere yükleyebilirler.
Doğru Yaklaşım: Eksiklikleri analiz ederek bireysel sorumlulukları da göz önünde bulundurmak gerekir.

Bencil Önyargının Projelere Olumsuz Etkileri

A) Gerçekçi Öz Değerlendirmeyi Engeller

Bencil önyargı, ekip üyelerinin ve yöneticilerin kendi eksiklerini ve gelişim alanlarını görmesini zorlaştırır. Bu da sürekli iyileştirme ve öğrenme süreçlerini olumsuz etkileyebilir.

Örnek:
Bir proje yöneticisi, sürekli ekip üyelerini suçlarsa, kendi yönetim becerilerini geliştirme fırsatını kaçırabilir.

B) Ekip İçinde Güvensizlik ve Çatışma Yaratır

Bireyler, başarısızlıkları sürekli başkalarına yüklediğinde, ekip içinde güven sorunu ve suçlamalar artabilir.

Örnek:
Bir ekip üyesi, başarısız bir sunumdan dolayı takım arkadaşlarını suçlarsa, bu durum ekip içinde gerginlik yaratabilir ve iş birliğini olumsuz etkileyebilir.

C) Sorumluluk Almaktan Kaçınmaya Yol Açar

Bencil önyargı, bireylerin hatalarından ders çıkarmalarını ve sorumluluk almalarını engelleyebilir.

Örnek:
Bir proje ekibi, başarısızlığı sürekli dışsal nedenlere bağlarsa, gelecekte benzer hataları önleyemez ve projeler tekrarlayan sorunlarla karşılaşabilir.

Projelerde Bencil Önyargıyı Azaltma Yöntemleri

A) Nesnel Geri Bildirim Mekanizmaları Kullanmak

Ekip içi değerlendirmelerde tarafsız veriler ve ölçümler kullanılmalıdır.
Örnek: Başarıyı değerlendirmek için sadece bireysel algılara değil, proje kilometre taşları, müşteri memnuniyeti ve kalite ölçütleri gibi objektif verilere dayalı değerlendirme yapılmalıdır.

B) Başarı ve Başarısızlığı Dengeli Değerlendirmek

Başarıların yalnızca bireysel becerilere değil, ekip çalışmasına ve süreç yönetimine bağlı olduğu kabul edilmelidir.
Örnek: Bir ekip başarısız bir proje sonrası, sadece dışsal nedenleri değil, hangi içsel hataların yapıldığını da tartışmalıdır.

C) Empati ve Açık İletişim Geliştirmek

Bencil önyargıyı azaltmak için ekip üyeleri birbirlerinin perspektifini anlamaya çalışmalıdır.
Örnek: Proje yöneticisi, başarısız bir teslimattan sonra “Sizi nasıl daha iyi destekleyebilirdim?” sorusunu ekibe yönelterek sorumluluğu paylaşabilir.

D) Kendi Hatalarını Kabul Etme Kültürünü Teşvik Etmek

Liderler ve ekip üyeleri, hataları kabullenme ve ders çıkarma kültürünü benimsemelidir.
Örnek: Başarısız bir projeden sonra, yöneticiler “Bu süreçte benim eksikliğim neydi?” sorusunu kendilerine sormalıdır.

Bencil önyargı, projelerde bireylerin başarılarını içsel nedenlere bağlayıp, başarısızlıkları dışsal nedenlerle açıklaması anlamına gelir.

Bu yanlılık, ekip içi güveni zedeleyebilir, gerçekçi değerlendirmeleri engelleyebilir ve sorumluluk almaktan kaçınmaya neden olabilir.

Bencil önyargıyı azaltmak için nesnel geri bildirimler almak, başarıları dengeli değerlendirmek, empati kurmak ve sorumluluk kabul etme kültürünü geliştirmek gerekir.

Sonuç olarak, projelerde başarının ve başarısızlığın tek bir kişiye veya faktöre bağlanamayacağı unutulmamalıdır. Bencil önyargıyı fark etmek ve daha gerçekçi bir bakış açısı benimsemek, proje ekiplerinin daha verimli ve iş birliği içinde çalışmasını sağlar.

Türkçe eğitimler